Leven met vragen*
Ken je dat, zo’n dag dat je rondloopt met de vraag ‘Waarom?’. Goed kijken, diep kijken maakt me duidelijk dat ik meegenomen word in weerstand, het lukt me even niet om te zijn met wat is, ik word bepaald door wat (ik vind dat) zou moeten zijn.
In verwondering blijven
Als ik dat eenmaal zie, kan ik de vraag met rust laten. Dan voel ik welke ruimte er is in ‘leven met vragen’, ruimte voor verwondering. Verwondering bijvoorbeeld voor de onvoorstelbare energie die huist in een zaadje om een plant, een boom te worden. Wakker geworden door diep kijken kan ik teruggaan naar ‘laten zijn’, naar verwondering… Naar overgave aan de loop der dingen, het vertrouwen dat er voor alles een tijd is:
Er is een tijd om geboren te worden en een tijd om te sterven,
een tijd om te planten en een tijd om te oogsten.
een tijd om te breken en een tijd om te bouwen.
Er is een tijd om te huilen en een tijd om te lachen *
Illustratief is deze mooi beschreven ervaring van een lyme-patiënte: ‘Waarom heb ik de ziekte van Lyme? Wat heb ik hier te leren? Die twee vragen heb ik mijzelf eindeloos vaak gesteld. En ik kon velerlei antwoorden verzinnen, maar ik kwam er geen steek verder mee. Ik zocht antwoorden, omdat ik houvast zocht. Ik zocht controle over wat me overkwam. Ik wilde de ziekte kunnen beheersen. Als ik wist wat ik te leren had, dan kon ik mijn herstel bevorderen, zo beredeneerde ik. Maar zo werkte het niet. Het had eerder een averechts effect. Er zat iets krampachtigs in het willen weten. Het voedde de frustratie en de machteloosheid en bracht onnodige spanning. Terwijl mijn hele lijf alleen maar riep om ontspanning en overgave. Loslaten. Toeven in het niet weten. Leven zonder antwoorden. Dat was de grote uitnodiging: vertrouwen dat vanuit het optimaal steunende interactieve grote geheel, alles alles dient.’ **
Begrijpen of grijpen 
Vragen stellen, onderzoeken, belangstelling voor oorzaak en gevolg, willen begrijpen: het zijn betekenisvolle menselijke kwaliteiten. Wetenschap heeft ons veel goeds gebracht. Denk bijvoorbeeld aan technische ontwikkeling en de wetenschap rond geneeskunde. Scholing zoals we die kennen voorziet ons van veel informatie. We voeden onze kinderen op met veel behulpzame basisinformatie, bruikbare kennis, 1+1=2. Het is tegelijkertijd een basis voor het misverstand dat alleen wat begrepen kan worden realiteit is. Zo raken we gevangen in een armoedige heerschappij van kennis, de werkelijkheid willen ‘grijpen’ in stellingen en formules. Het verhindert te kunnen rusten in niet-weten, begrijpen dat niet alles begrepen hoeft worden. Wat we niet leren is vragen te laten bestaan.
Of zoal Rilke schrijft in ‘Ongestoorde ontwikkeling’:
Men moet de dingen de eigen stille
ongestoorde ontwikkeling laten
die diep van binnen komt.
Die door niets gedwongen of versneld
kan worden.
Alles in het leven is groeien
en vormt zich,
rijpt zoals de boom,
die zijn sapstroom niet stuwt
en rustig in de lentestormen staat,
zonder de angst
dat er straks geen zomer zal komen.
Men moet geduld hebben
met onopgeloste zaken in het hart
en proberen de vragen zelf te koesteren
als gesloten kamers
en als boeken
die in een zeer vreemde taal geschreven zijn.
Het komt erop aan alles te leven.
Als je de vragen leeft,
leef je misschien langzaam maar zeker,
zonder het te merken,
op een goede dag
het antwoord in.
Vragen als valkuil…
Als vanzelf zullen we vragen stellen, het is de menselijke aard. Vragen met inzicht waarnemen voorkomt dat vragen gaan plagen… Onderzoek of je vraag voortkomt uit belangstelling en wijsheid of haar oorsprong vindt in gretigheid, weerstand, oordeel of tekort. Is er belangstelling of alleen noodzaak de werkelijkheid in een format onder te brengen?
Herken de valkuil van ‘waaromvragen’, ze zijn vaak het begin van een zoektocht naar de schuldige en het slachtoffer. ‘Waarom ik’, of ‘Waarom jij’? Glimlach er naar en sluit af met: Waarom niet?
Je kunt dit omkeren met de vraag ‘Heb ik invloed op wat zich voordoet?’ En, zo ja, vervolgens de vraag ‘Wat kan ik doen, wat is behulpzaam?’. Dat zijn vragen die ruimte maken voor inzicht. Wijsheid is ook weten dat je regelmatig zult vaststellen dat je niets kunt doen, niets anders dan het onbegrijpelijke aanvaarden. Ik herinner me een opmerking van Tenzin Gyatsu, glimachend zei hij desgevraagd: ‘Jullie in het westen willen echt voor àlles een verklaring hebben.’ Mis het mysterie van het leven niet. Verwacht niet dat vragen niet meer zullen opborrelen, maar geef de nood aan antwoord op.
De oefening…
De boeddha wijst op de valkuil van grijpen, hechten en vasthouden als een bron van lijden. Hij roept op inzicht te ontwikkelen in conditioneringen en in de eenvoud van hoe het brein werkt. Het betekent bereid zijn te onderzoeken, benieuwd en leergierig. De gevolgen van keuzes en daden zien en afwegen met vragen als: ‘Wat maakt dat dit ontstaat?’ en ’Waartoe leidt dit?’.
Tegelijkertijd ontwikkelen we het inzicht dat het niet nodig is alles te begrijpen, dat je mag loslaten en je verwonderen zonder te verwachten alles met weten en kennis te kunnen omvatten. De oproep is ‘wakker’ te zijn, de voeding vinden we in dingen van alle dag, in wat we ervaren, in wat we zien. In weten dat we makkelijk verdwalen in onze van nature horizontaal georiënteerde blik (zet je foto toestel op panorama, en je krijgt een zeer breed maar smal beeld). Daarbij blijft de verticale verbinding, die met aarde en zon, kosmos -dat wat ons draagt, laaft, voedt en lucht geeft- gemakkelijk onderbelicht.***
In de paradox, in de contradictie van leven met onbeantwoorde en met te beantwoorden vragen ligt onze vrijheid, de keuze maken is je verantwoordelijkheid. Dat is de middenweg, daar komen vrijheid en verantwoordelijkheid samen.
****.Lees hier: De geboorte van een vlinder.
***. Lees hier: de Valkuil van de Panoramaview.
**.INNERSTEPS: https://innersteps.com/artikelen/leren-leven-zonder-antwoorden/
*. Prediker: https://bijbel.nbv21.nl/bijbel/NBV21/ECC.3/Prediker-3/
Affirmatie:
Het leven moet vooruit geleefd worden en kan achterwaarts worden begrepen. Kierkegaard.
Als de samenvatting van deze lezing inspireert en elders bij kan dragen: fijn als je het deelt. Het helpt ons in ons werk als je dan de bron -onze site en blogs- vermeldt.
Foto 1 Jan Willekens Startconnecting,
Foto 2 Marc Mulders