De spiegel van Gelijkmoedigheid*
De spiegel van gelijkmoedigheid.
Het handje van kleindochter Hanna in mijn hand loop ik met haar langs het spiegelend wateroppervlak van de vijver. Het regende nauwelijks. Druppels raakten afzonderlijk de waterspiegel en maakten kringen, rimpelingen in steeds grotere cirkels om vervolgens spoorloos te verdwijnen. Daarna was het wateroppervlak weer de smetteloze spiegel van daarvoor.
Het is een behulpzaam beeld… Een spiegelend wateroppervlak te zijn: soms geraakt door iets van binnenuit, iets dat op borrelt; dan weer door iets van buitenaf, een vallend blad of een druppel… En altijd bereid te spiegelen wat passeert: een wolk, een overvliegende vogel, een zonnestraal… Het beeld brengt me bij de kwaliteit en de praktijk van gelijkmoedigheid.
Gelijkmoedig te zijn als die spiegel, ontvankelijk voor wat zich maar voordoet. Kwetsbaar en tegelijkertijd stevig geworteld in de wijsheid van vertrouwen. Het vertrouwen van de kinderhand in mijn hand.
De herinnering maakte me duidelijk dat ik altijd terug kan naar dat beeld, juist ook op momenten dat ik meegesleept word in de waan van een dag… als ik verdwaal in een emotie of een innerlijk gevecht… Het inzicht van gelijkmoedigheid geeft me de ruimte om te onderzoeken of er een aanleiding is voor mijn emotie en het vervolgens vrij van oordeel te laten voor wat het is.
Achtergrond: we kunnen verschillende vormen van meditatie onderscheiden.
1.Beoefening van aandacht en concentratie (samatha) helpt het dwalen van de geest te beëindigen.
2.Inzicht meditatie (vipassana) helpt aanwezig zijn met wat zich voordoet, zonder je daarmee te identificeren.
3.De praktijk van gelijkmoedigheid (upeksha) maakt deel uit van sturende beoefeningen. Daarmee maak je je bepaalde attitudes en gemoedstoestanden eigen om daarmee andere, vaak automatische, houdingen los te laten.
Gelijkmoedigheid is deel van de 4 Brahma Vihara’s. De naam verwijst naar een lange geschiedenis en een naar de basis in het Hindoeïsme. Letterlijk betekent de naam: ‘verblijfplaats van het goddelijke’. Lees voor ‘het goddelijke’: liefde, éénheid, natuur of wat het voor jou is.
In boeddhistische tradities vind je de beoefening onder verschillende namen:
-de 4 nobele (edele, verheven) gemoedstoestanden, ze nodigen uit destructieve gemoedstoestanden te beëindigen door te zien wat ze zijn.
-de 4 onbegrensdheden, ze uitnodigen uit wensen uit te spreken zonder aanzien des persoons, zonder grenzen voor ieder levend wezen. (Shambahla)
-de 4 condities van werkelijke liefde, ze nodigen uit tot onvoorwaardelijke verbondenheid. Thich Nhat Hanh)
De 4 gemoedstoestanden zijn in de Brahma Vihara’s:
-Gelijkmoedigheid, upeksha………………bevrijdt van trots, oordeel en afscheiding.
-Liefdevolle vriendelijkheid, metta……..bevrijdt van haat/ woede.
-Mededogen, karuna…………………………bevrijdt van egoïsme/ hardvochtigheid.
-Meelevende vreugde, mudita……………bevrijdt van jaloezie, afgunst.
De spiegel van gelijkmoedigheid zijn, geeft de ruimte om toe te laten wat zich maar voordoet, voorbij de weerstand en gestoeld in vertrouwen. Zo ontstaat ook de ruimte om het te laten passeren. Niet-toelaten of wegduwen is nu eenmaal hopeloos: wat verdrongen wordt blijft aankloppen.
Gelijkmoedigheid is een onvoorwaardelijke oordeelvrije houding tegenover alles wat zich voordoet en tegenover alle wezens. Die houding is vrij van gehechtheid aan wat en wie ons na staat en vrij van afkeer tegenover wat en wie verder van ons afstaat. Natuurlijk voelen we wel voorkeur of afkeer, we worden erdoor beroerd maar niet meer door bevangen. We realiseren ons dat iedereen op zoek is naar een beetje geluk. In de wens gelukkig te zijn, zijn we met elkaar verbonden.
Om het beeld nog wat te verhelderen schets ik wat aspecten van gelijkmoedigheid.
1.Vrij van oordeel over me zelf en mijn eigen situatie:
‘Dat wat ik dacht dat mij werd aangedaan zie ik nu als gegeven. Zo wordt mijn lot mijn bestemming en maak ik me vrij.’
2.Vrij van oordeel over de ander:
‘Toen ik me realiseerde dat niets zekerheid geeft dat ik in haar situatie met haar geschiedenis en perspectief anders zou hebben gehandeld viel alles weg en was ze volledig met mij verbonden’.
3.Vrij van trots, van zelfbeeld:
‘Vrij van trots realiseer ik mij dat ik niets realiseer zonder de ander, zonder mijn leraren, mijn opvoeders, mijn collega’s, kinderen en leerlingen, mijn werkgever, mijn vrienden. Vrij van trots voel ik me verbonden.”
In de westerse cultuur is dat laatste aspect, trots, een hardnekkig obstakel. Het is een bijproduct van een maatschappij die individuele vrijheid, competitie en prestatie centraal stelt. En zo ontstaat de wortel van eenzaamheid en brun-out. Nicolas Aguilar Sayritupac van Aymara Indianen formuleerde het zo:
“De westerse mens is niet meer een mens, maar een individu. Het gemeenschappelijke is in hem gestorven.”
Verbonden zijn is een deel van onze natuur, zoals strijd, vechten en vluchten dat ook zijn. In verbinding ligt de kans tot groei, ontwikkeling. In strijd ligt de kans op eenzaamheid, stagnatie en afscheiding om de hoek.
Zo praktiseren we het inzicht is de kwaliteit van gelijkmoedigheid.
‘Als ik oordeel, weet ik dat ik oordeel.
Door oordelen te kennen, ken ik de ruimte van niet-oordelen.’
OEFENINGEN
1.Stel jezelf de vraag:
-Wat verhindert me de houding van gelijkmoedig aan te nemen?
-Wat helpt me de houding van gelijkmoedig aan te nemen?
-Wat brengt me een houding van gelijkmoedigheid?
Schrijf de antwoorden op deze vragen voor jezelf uit.
2.Kies uit de bovenstaande tekst een paar regels die je inspireren rond het thema gelijkmoedigheid en vrij van oordeel zijn. Schrijf deze tekst op een kaartje en houdt het voor 1 week of langer op een mooie plek in het zicht.
3.Meditatie op gelijkmoedigheid
De beoefening is juist behulpzaam begeleid en gezamenlijk. Het laat zich niet vertalen in hier te lezen tekstregels. We begeleiden je graag, janweeda@hetnet.nl
Wel geef ik hier een korte beschrijving van de aspecten en intentie van de meditatie.
Gelijkmoedigheid:
te praktiseren als we zien dat we oordelen en afstand nemen. Het is medicijn bij het ervaren van trots, extreme passie of –afkeer, en afgescheiden zijn en eenzaamheid.
Vervuld van liefde, in de wetenschap dat ieder opzoek is naar een beetje geluk, wens je jezelf en alle levende wezens te zijn:
-vrij van oordeel, (vrij van overtuiging, passie)
-vrij van voorkeur of afkeer,
– aanwezig, onbevangen, ontvankelijk en open.
Als de samenvatting van deze lezing inspireert en elders bij kan dragen: fijn als je het deelt. Het helpt ons in ons werk als je dan de bron -onze site en blogs- vermeldt.
Foto’s:
-spiegelend wateroppervlak Pixabay
-vertrouwende kinderhand Pixabay