De Eénvoud van Vriendelijkheid*
Vriendelijkheid,
kostbaar is het, voor iedereen binnen handbereik, èn éénvoudig.
Vriendelijkheid, geen grootse theorie of filosofie, het is ‘gewoon’, van alle dag. Maar veel dingen die gewoon zijn, of die je normaal zou kunnen noemen, zijn dat in het leven van alledag soms helemaal niet. Je eerste reactie, je reflex nodigt soms uit tot ‘op je strepen staan’, willen dat het gaat zoals je in gedachten had… En voor je het weet ben je geraakt, staat je gezicht op ‘streng’ en voel je je in de verdediging gezet. Inzicht is: dit automatisme leren kennen opdat het je niet meer meeneemt. Inzicht is ook tot 10 tellen wetend hoe helend vriendelijkheid is.
Met dat inzicht kun je dankbaar kijken naar je onvriendelijkheid. Want onvriendelijkheid maakt dat je vriendelijkheid kent. Het is nu eenmaal zo dat het één niet zonder het ander gekend kan worden. Onvriendelijkheid ervaren is vriendelijkheid leren kennen en dat is de éénvoud die ik bedoel.
Het is de éénvoud van de wijsheid in de Tao, te leven met zowel ‘dit’ als ‘dat’: zonder links geen rechts, zonder hoog geen laag. En het is de wijsheid van die ene kassière in de supermarkt die gestreste mensen, blije mensen, ongeïnteresseerde, sombere mensen ziet passeren en geankerd blijft in vriendelijkheid.
Onvriendelijkheid… ik deed er een experiment mee, in het licht van de sangha-bijeenkomst over dit thema. Ergens op de snelweg tussen Bergeijk en Houthalen werden we bij een afrit rechts ingehaald door een grote vrachtwagen. En ik besloot me eraan te ergeren, er ‘werk van te maken’.
De chauffeur keek mij aan terwijl hij passeerde en ik reageerde met een boze blik en een onvriendelijk gebaar…
Ik merkte dat ik nog lang bezig was met mijn ergernis en boosheid. Vervolgens ook met de vraag wat hem bezielde. Uiteindelijk kwam ik bij de vraag: wat weet ik eigenlijk van die man? Wat zijn z’n afspraken, wie weet welke slecht-nieuws-tijding hem drijft… wie weet heeft hij slecht geslapen…? En vervolgens vroeg ik me af wat ik zelf gedaan zou hebben vanuit zijn situatie, met zijn achtergrond, geschiedenis?
Tenslotte borrelde de vraag op wat mij bezielde zo te reageren, en zo werd ik meegenomen door schuldgevoel en schaamte. Het toegeven aan de reactie van onvriendelijkheid -zelfs nu ik het bewust gedaan had- kostte me veel energie. Kiezen voor tot 10 tellen, ruimte maken, niet oordelen en vriendelijkheid hadden me veel energie bespaard. En die keuze maken vraagt oefening, vraagt aandacht, wakker zijn.
De beoefening van vriendelijkheid, Metta, is ouder dan de weg naar Rome. Samen met de beoefeningen van Gelijkmoedigheid -Upeksha*, Mededogen -Karuna en Meelevende vreugde -Mudita vormen ze de 4 Brahma Vihara’s. De naam verwijst naar een lange geschiedenis en een basis in het Hindoeïsme. Letterlijk betekent de naam: ‘verblijfplaats van het goddelijke’. Het zijn sturende oefeningen waarmee je je traint in het loslaten van destructieve emoties. Onder namen als ‘de 4 nobele gemoedstoestanden’, ‘de 4 condities van werkelijke liefde’ en ‘de vier onbegrensdheden’ vind je ze terug in verschillende boeddhistische tradities.
Helpers en belemmeringen van vriendelijkheid. Vriendelijkheid is éénvoudig maar toch niet vanzelfsprekend. Hoe komt dat? Wat maakt het moeilijk? Voor een eerste aspect dat het moeilijk maakt volgt hier een traditioneel verhaal.
‘Twee monniken wandelen in de morgen terug naar de abdij. Als ze op hun weg bij de doorwaadbare rivier komen, staat er een jonge vrouw langs de oever. Ze aarzelt, ze is gekleed in een gewaad van lichtblauwe zijde dat schittert in de zon en ongetwijfeld nat zal worden als ze oversteekt. De monniken kijken en denken. Ze spreken niet. Uiteindelijk loopt één van de twee kordaat op haar af en biedt aan dat hij haar overzet. De vrouw maakt dankbaar gebruik van het aanbod en de monnik zet haar droog aan de andere kant van de rivier, zijn medebroeder is hem gevolgd. De vrouw vervolgt haar eigen weg, net als de 2 monniken. Vroeg in de middag zijn ze terug op de abdij en nemen hun deel van de gebruikelijke taken.
Aan het eind van de dag spreekt de eerste monnik de tweede aan. Hij doet zijn best maar er is woede en irritatie merkbaar. Hij zegt: ‘Je weet dat wij niet aan vrouwen mogen denken, laat staan dat we ze mogen aanraken!’
De andere monnik wacht even en reageert dan: ‘Ik weet het, het is zo. En ik heb de vrouw over de rivier gezet en haar daarmee geholpen en achter gelaten. Jij hebt haar blijkbaar de hele dag nog gedragen.’
De sturende overtuiging en het principe van ‘hoe het moet’ zijn, in weerwil van de keuze van de ander, maakt de eerste monnik boos. Zo kan een overtuiging voedend voor jezelf zijn en tegelijkertijd een belemmering als het maatstaf is om de ander te beoordelen. Oordelen, overtuigingen, een beperkt perspectief, maar ook bijvoorbeeld gewoonten en fysieke omstandigheden als ziekte en vermoeidheid: het zijn allemaal belemmeringen die ‘vriendelijk zijn’ moeilijk maken.
Diep kijken naar de oorzaak van je onvriendelijkheid helpt, zo leer je je automatisme kennen om het te laten voor wat het is: een reflex vanuit gehechtheid en begeerte. Zo maak je ruimte voor een vriendelijke reactie vanuit inzicht.
OEFENINGEN
1.Stel jezelf de vraag:
-Wat belemmert me vriendelijk te zijn?
Maak hierbij gebruik van je herinnering aan momenten dat je onvriendelijk was of onvriendelijkheid hebt ervaren.
-Wat helpt me vriendelijk te zijn?
Uitschrijven van antwoorden op deze vragen geven inzicht in je patronen.
2.Iets doen voor dat je het voelt. Kies voor een glimlach op je gezicht op een moment dat je géén glimlach voelt. Het kan een wonderlijke en behulpzame ervaring zijn. Het is ook een reminder van het samengaan is van fysieke ervaringen, emoties en gedachten.
3.Geef vriendelijkheid, in de wetenschap hoe plezierig het is vriendschap te ontvangen. In de haast van alledag in de drukke wereld ben je soms als vanzelf kort-door-de- bocht. Merk dit op en begin een bericht(mail, app, gesproken) met vriendelijke woorden, wellicht een wens voor de ander.
4.VR.GR… vriendelijk? Het is een wonderlijke gewoonte om berichten af te sluiten met afkortingen bijvoorbeeld VR. GR., spreek dit eens letterlijk uit: hoe vriendelijk klinkt dat? Neem de moeite om je groet en afsluiting volledig uit te schrijven. Grote kans dat je merkt dat vriendelijk communiceren ook jou zelf vriendelijk maakt.
5.Altijd behulpzaam: Kies uit de bovenstaande tekst een regel of wat woorden die je inspireren rond het thema vriendelijkheid. Schrijf deze tekst op een kaartje en houdt het op een mooie plek in het zicht.
6.Meditatie op liefdevolle vriendelijkheid. De beoefening is juist begeleid en gezamenlijk behulpzaam. Het laat zich niet vertalen in hier te lezen tekstregels, het zou afbreuk doen. We begeleiden je graag, janweeda@hetnet.nl
Wel geef ik hier een korte beschrijving van aspecten en intentie van de meditatie:
Liefdevolle vriendelijkheid, te praktiseren als je onvriendelijkheid, gerichte woede of haat ervaart. Ook gevoelens van afgescheidenheid en eenzaamheid zijn een indicatie.
Vervuld van liefde, in de wetenschap dat ieder opzoek is naar een beetje geluk, wens je jezelf en in een aantal stappen alle levende wezens geluk, gezondheid, veiligheid en zorgeloosheid toe.
NB: Dat vriendelijkheid helend is blijkt uit een van de adviezen voor mensen in moeilijke situaties: verbind je met de zorg voor een puppy. * Lees ook ‘de Spiegel van Gelijkmoedigheid’
Als de samenvatting van deze lezing inspireert en elders bij kan dragen: fijn als je het deelt. Het helpt ons in ons werk als je dan de bron -onze site en blogs- vermeldt.
Foto: Soms heeft vriendelijkheid een onverwachte vorm. Sasin Tipcha/ Pixabay
Beeld: Thich Nhat Hanh: You must love in such a way…