over Vergankelijkheid…
over Vergankelijkheid en de Bril van Dankbaarheid, onderweg naar Vrede en Vrijheid.
Vergankelijkheid… Hoewel het hele jaar door, in alle seizoenen, cycli van ontstaan en vergaan, geboorte en dood, zijn te zien is er geen periode in het jaar die ons meer herinnert aan de voorbijgaande aard der dingen dan de winter. Omringd door kale bomen, rustend veld en dorre varens, sluiten we ook in onszelf een periode af. In de donkere dagen zoeken we het licht in onszelf… We maken ruimte om stil te staan bij wat het jaar ons gaf, bij de oogst, en ook bij wat het niet bracht en wat wel gewild was…
Een uitnodiging tot afronden, afscheid nemen en bewaren wat er toe doet.
Afronden is daarbij van grote betekenis. Onvermijdelijk om dan ook de lastige momenten opnieuw onder ogen te komen, de ontregelende, ongewilde gebeurtenissen, het onverwachte dat een wending gaf aan je leven, groot of klein. In alles wat zich voordoet ligt een oefening om afscheid te nemen, en daarvoor is het nooit te laat. Onvermijdelijk is het ook omdat wat je buitensluit blijft aankloppen: wat je niet rond maakt blijft steken. Zo maak je ook ruimte om de betekenis van ontregelende ervaringen te ontdekken;
geen crisis zonder kansen, geen schaduw zonder licht…
Het vraagt wel moed, want we worden van nature gestuurd door een overlevingsmodus, de neiging ons af te keren van pijn, van onplezierige aspecten van het leven. We hebben last van wat wel ‘toxic positivity’ wordt genoemd: de giftige overtuiging dat we elke dag een gelukkig, positief, optimistisch leven moeten leiden. De instelling van onze samenleving versterkt dat nog eens, want ook in onze maatschappij zijn succes en geluk de norm. Met vreugde, vervulling, verbondenheid, momenten van vrede en geluk brengt het leven echter evengoed momenten afscheid, verdriet, angst eenzaamheid en pijn.
De toxische positiviteit maakt dat we ons schamen als we niet gelukkig zijn… alsof we falen als we verdriet hebben bij een afscheid, bij ziekte, bij ouderdom en dood. Schaamte en falen voeden vervolgens eenzaamheid… Dit patroon verhindert om verdriet ten volle te voelen, terwijl verdriet -evenals vreugde- ultieme vormen van verbondenheid, van betrokkenheid of te wel: van liefde kunnen zijn. Wat is het voor bestaan waar we niet mogen huilen bij afscheid, waar verdriet wordt afgewezen?
Moed wordt ons dus gevraagd, de moed om voorbij het automatisch patroon, de overlevingsmodus, te kijken om ons vrij te maken. De bonus is: het leven voluit kunnen leven.
Onder ogen zien en afronden, vrede sluiten met wat geweest, inzicht in wat je meeneemt… het brengt rust. En rust is ruimte en voedingsbodem voor het nieuwe.
Hulpbronnen…
Zingevingstradities en grote inspiratoren bieden steun, hulp, troost en concepten om om te gaan met vergankelijkheid, met de voorbijgaande aard van het leven. Soms is dat behulpzaam en soms is het eerder een ‘snelweg naar vermijden’ aanbieden, langs complexe-, ongeloofwaardige- of eenvoudige theorieën, met de intentie om elkaar het lijden te besparen… Het elkaar willen sparen voor de voorbijgaande aard van alles dat geboren wordt, is een vriendelijke en uiteindelijk vanzelfsprekend verloren inspanning. Het is ook van alle tijden.
Zo zorgde de vader Siddhartha Gautama, de toekomstige boeddha, voor een omgeving waar ouderdom, ziekte, en dood werden verborgen. Op die manier wilde hij zijn zoon alle pijn die samengaat met afscheid en vergankelijkheid besparen. Hopeloos uiteindelijk natuurlijk…
Onvermijdelijk dat Siddhartha enig moment in aanraking kwam met de werkelijkheid van de voorbijgaande aard van alles het leven. Langs een weg van aanvaarding van vergankelijkheid in 4 bijzondere ontmoetingen vond hij loutering en uiteindelijk een weg naar vrijheid.
Bij het verlaten van de beschermde omgeving waarin hij opgroeide ontmoette hij 4 boodschappers. De eerste was een oude mens, die de kwaliteiten van jeugd achter zich had moeten laten. Siddhartha ontmoette vervolgens een zieke mens en uiteindelijk zag hij een dode.
De vierde boodschapper was ‘een monnik die vrediger was dan vrede kan zijn’. Deze boodschapper inspireerde hem en bood uitzicht.
“Bhikkhu Bodhi, een vrome geleerde uit New York, heeft diep geluisterd en zegt daarover:
‘De eerste drie boodschappers vertellen ons over de onontkoombaarheid van ouderdom, ziekte en dood. -We worden geboren, willen leven, en ontdekken enig moment dat ons huis, ons bestaan, als het ware in brand staat. Het huis staat in brand omdat het vergankelijk blijkt te zijn… Maar we zijn er aan gehecht, we verlangen dat het blijvend is, of vinden dat het dat moet zijn. Ondertussen zien we de vergankelijkheid ervan om ons heen.-
Maar de vierde boodschapper, de monnik, zegt: ‘voorbij de vlammen is een open veld, veiligheid, een uitweg. Durf te kijken, loop niet weg. Je zult er doorheen moeten. De dood aanvaarden als capitulatie, noodlottige omstandigheid is niet genoeg.’
Het inzicht dat ‘geboren worden’ als vanzelf leidt tot de overlevingsmodus, tot gehechtheid aan- en verlangen naar een ‘leven’ was het begin van een pad van aanvaarding en vrede. ‘Zodra je eindigheid – en dus ook de dood- kunt aanvaarden, niet als iets waar je niet onderuit kunt, maar als horend bij het leven, als gevolg van geboren worden, als de kringloop van bestaan en niet bestaan, is er sprake van bevrijding, van vrede.”*
En die aanvaarding brengt het inzicht dat de dood ‘niet-persoonlijk’ is. Niet ik ga dood, mensen gaan dood, alles dat geboren wordt sterft enig moment, alles dat verschijnt verdwijnt ooit. Tegelijkertijd komt geboorte voort uit ‘alles’ dat eraan voorafging. Al het leven, het Mensenleven, ons Eigen leven, is een gevolg van een ongelooflijke ontwikkeling, een grote voorgeschiedenis. En met ons eigen leven dragen we bij aan wat en wie er na ons leeft… Het individuele leven is eindig, het komt voort uit-, het is deel van- en geeft vorm aan- de stroom van voortgaand leven… Deel uitmaken van deze levensstroom maakt dat we er op kunnen vertrouwen dat er na de winter weer een voorjaar en een zomer komen… Dit is de weg die ons gegeven is, we zitten in het zelfde schuitje: ieder op een eigen wijze gaan we allemaal dezelfde weg. En dat verbindt ons met elkaar, dat verbindt ons met het samen-leven. Dat inzien is het einde van eenzaamheid.
Wat een eenvoudig en indringend behulpzaam inzicht: geboren worden is het begin van ‘willen leven’, van gehechtheid aan ‘blijven bestaan’, ‘du moment’ je je realiseert -droevig, droevig- dat je ooit zult verdwijnen, kun je je verdriet daarover direct in ruilen voor de vreugde van- en dankbaarheid voor het feit dat je geboren bent, dat je leeft! Dankbaarheid ook voor het deelnemen in de stroom van voortgaand leven. Dat vergankelijkheid een gegeven is laat onverlet dat de onvermijdelijke weg naar het einde van het individuele leven met vaak veel leed en pijn gepaard gaat. Daarin hebben we elkaars hulp, steun betrokkenheid, compassie nodig in de wetenschap dat elk lijden ook ons eigen lijden is.
Behulpzaam tenslotte is de Bril van Dankbaarheid…
Dezelfde overlevingsmodus die ons aanzet tot wegkijken en vermijden, kijkt primair naar ‘tekort’, naar dat wat ontbreekt, naar wat er zou moeten zijn. Zo blijft wat er wèl is buiten beeld. Dat vraagt opnieuw een keuze te maken voorbij dit automatisch-survival-patroon. Kies voor kijken met de Bril van Dankbaarheid, kijk naar wat het leven brengt, in plaats van naar wat ontbreekt.
Ruimte maken gaat altijd langs het station ‘dankbaarheid’ en het grote begrip ‘loslaten’ kun je eens vervangen door: wat neem ik er van mee’?
Door te kijken met de bril van dankbaarheid geven we de weerstand op tegen vergankelijkheid. Vrij van de weerstand, dankbaar voor het leven, is er vrede met vergankelijkheid als een simpel gevolg van geboren-worden. Dat brengt de vrijheid te leven in verwondering het onbekende tegemoet gaan. In vrede en vrij te leven met vergankelijkheid…
Vragen
Bij afronding van een periode, afscheid van een verbinding, bij grote veranderingen, kun je reflecteren op de volgende vragen:-Wat laat ik achter met dit afscheid?
-Wat neem ik mee van deze ervaring?
-Vraagt het afscheid nog actie van mij?
En behoort die actie binnen mijn mogelijkheden?
Schrijf je antwoorden uit. Kijk vervolgens opnieuw naar de situatie/ kwestie en nu nadrukkelijk met de Bril van Dankbaarheid. Wat schrijf je nu?
Als dit verhaal, een samenvatting van een lezing en workshop, inspireert en elders bij kan dragen: fijn als je het deelt. Het helpt ons in ons werk als je dan de bron -onze site en blogs- vermeldt.
Bij foto 1: Langs het winterpad in Baest (JW)
Bij foto 2: Monnik (Sasint Pixabay)
Bij foto 3: Vertrouwen dat na rust en afscheid groei en bloei weer mogelijk is. (JW)
Bij foto 4: de Bril van Dankbaarheid. (JW)
Bronnen/ inspiratie, natuurlijk in de eerste plaats al mijn leraren, in het bijzonder nu:
—Paul van der Velde, Dromen van een witte olifant
—*Jotika Hermsen, Anders Zien
—Peter Henk Steenhuis in Trouw: ‘Schaamte voor niet-gelukkig zijn’