Bang in het donker…*
‘Er zijn meer volwassenen bang bij daglicht dan kinderen in het donker.’
Met grote letters lachten deze woorden me toe toen ik een parkeergarage inreed. En het raakte me.
Vanuit ons overlevingsinstinct klasseren we automatisch en direct een gebeurtenis, situatie of een contact als veilig of onveilig. Vervolgens stuurt dat onze reactie, ons handelen. Angst, angst voor het onbekende, voor verlies of binding, voor verandering… daarmee raken we bij daglicht in het donker. Angst is misschien de meest sturende emotie die we kennen. Neuroloog Margriet Sitskoorn zei daar, alweer jaren geleden, over dat ons brein niet is mee geëvolueerd met de meestal veilige wereld die we hebben gecreëerd. En daar ligt de beoefening: het brein vrijer maken van automatische instinctieve reflexen. Leren afstand nemen, beschouwen alvorens te handelen. Want: ‘Tussen stimulus en respons ligt de menselijke vrijheid’*.
‘Als een kind op haar knie valt, is er naast de pijn ook de angst dat er iets ergs is. “Is er bloed?!” Het kind krimpt in elkaar en houdt krampachtig de hand op haar knie en durft niet te kijken. De eerste stap voor het kind is dan om vertrouwen te wekken, te ontspannen en te durven kijken. Pas dan kun je zien hoe erg het is en wat de beste behandeling voor is de knie’. Met deze woorden roept Thich Nhat Hanh op te onderzoeken wat werkelijk aan de hand is. Dat vraagt moed en vertrouwen.
De wetende kijkt en ziet, durft onder ogen te komen en de angst te voelen.
Levensangst belemmert geluk.
Angst laat ons overleven maar geeft ook spanning en blokkeert onze dromen en nieuwsgierigheid. Vertrouwen en ontspanning maken vrij, brengen ons naar ‘leven’ in plaats van ‘overleven’.
Als vanzelf sluiten we met angst voor pijn ook de ervaring van geluk buiten. Een indringend voorbeeld daarvan las ik in een interview met de ouders van de in 1998 omgebrachte Nicky Verstappen: “Ouders Berthie en Peter vereenzamen in hun verdriet en verlangen antwoord… Op 24 november werden ze oma en opa. Dochter Femke beviel van Daantje. Het meisje krijgt iets voor elkaar wat anderen jaren niet lukte: ze tovert af en toe een glimlach op het gezicht van Berthie en Peter… Maar ook hiervoor geldt dat onbezorgd genieten er niet bij is. Berthie zegt dat het moeilijk is om blijdschap toe te laten… ‘Begrijp me niet verkeerd… Het is heel aangrijpend zo’n hummeltje… Maar we zijn bang dat het maar even duurt voordat er weer verdriet op de loer ligt. We hebben zoveel meegemaakt dat we niet goed blij durven zijn. Een week, een maand of een jaar later is er weer iets…’ en zo vereenzamen ze in verdriet en verlangen naar antwoord” Trouw 24-02-2018
Met een verschrikkelijke ervaring in het verleden overheerst de angst in hun leven.
Het gaat me er niet om te oordelen -hoe zou ik reageren met dezelfde achtergrond in zo’n zelfde situatie? Bescheidenheid is op z’n plaats.
Het is wel een leerzame situatie. Het laat zien hoe je gevangen kunt raken in angst voor verdriet en hoe je daarmee het volledig ervaren van momenten van geluk belemmert. Hoe je het wendt of keert, met al het goede dat we elkaar toewensen: momenten van pijn zijn evenzeer deel van het leven als die van vreugde. En de angst voor pijn weerhoud je van geluk en dromen. Volledig leven is beiden toelaten en ervaren in het bewustzijn dat ze ook beiden van voorbijgaande aard zijn.
Veiligheid en identiteit als valkuil
Op zoek naar veiligheid maken we een identiteit: we formuleren onbewust waar we ons veilig bij voelen. We formuleren wie we zijn en daarmee wie en wat we niet zijn. Zo trek je de grenzen waarmee je je identiteit vormgeeft: blank of zwart, protestant, boeddhist, socialist, liberaal, humanist, atheïst, arm, rijk… In de boeddhistische geschriften vind je de opmerking ‘als je de boeddha vindt, dood hem’ – een oproep om je niet te hechten aan je ‘gelijk’ of overtuiging, want dat sluit uit: Ik ben dit, wij zijn dit samen, jij en jullie zijn iets anders.
Goed, het is behulpzaam soms, behulpzaam voor ‘het kleine’ in ons. Het is goed te zorgen voor je eigen veiligheid en tegelijkertijd te weten dat iedereen op zoek is naar geluk.
Natuurlijk is het fijn om elkaar te bevestigen in een kring van vrienden, gelijkgestemden… Maar we moeten dat ook niet te serieus nemen, dat ‘kleine in ons’. Angst voor het andere, onbekende sluit buiten en isoleert ons zelf. Uiteindelijk zijn we allemaal overal autochtoon als afstammelingen van de in Afrika levende Oermensen. Autochtoon op de wereld -ieder met eigengewoonten, overtuigingen en tradities- zijn we uiteindelijk allemaal op zoek naar geluk voor wie we liefhebben. Dat is wat ons met elkaar verbindt. Vogels, wolken kennen geen grenzen, wij stellen ze -automatisch- af en toe om ons veilig te voelen. Het is van betekenis het automatisme te leren kennen om er met een glimlach afstand van te nemen.
Niets blijft bij het oude, ook identiteit is geen constante: je bent niet wie je was op je 16e of zult zijn op je 80e. En die constante verandering en vergankelijkheid vragen ruimte voor het nieuwe en onbekende. De wereld leeft, beweegt! Je dat realiseren geeft ruimte, ruimte om te verbinden, ruimte om materieel en immaterieel geluk te delen. 
Klop je aan de deur om dat het hier beter kan zijn voor jou en de jouwen? Klop je aan de deur omdat het ‘thuis’ niet veilig is? Wie of wat het is: de oefening is Welkom te zeggen! Daarmee komt onze beoefening ‘op aarde’, wordt het werkelijkheid en niet alleen maar iets voor ‘op het kussen’, in de meditatie, of in de kerk. Voorouders van mij emigreerden uit het arme Drenthe naar de Zuid Hollandse eilanden voor een betere toekomst. Wat zou ik doen, wat zou jij doen? Zij transformeerden de angst voor het onbekende, in moed en vertrouwen om het avontuur aan te gaan. Vertrouwen dat we, wat er ook gebeurt, er een weg mee vinden en elkaar zullen helpen. Gehechtheid aan je identiteit, wantrouwen, angst voor het onbekende, voor pijn voor falen, je overlevingsimpuls leven… Om vrij te worden van deze belemmeringen hoeven we ons alleen maar toe te wenden, te onderzoeken en ons te verbinden.
Moeilijk, vermoeiend? Wat dacht je van de energie die je automatisme je kost…Leven in angst is bij daglicht leven in duisternis…
Met het patroon van angst heb je wellicht het hardnekkigste patroon te pakken dat de menselijke geest kent.
Wat er gebeurt als je angst inruilt voor vertrouwen en overgave zie je in dit filmpje van Karim Sulayman.
Deze tekst was basis van de bijeenkomst over Angst en Vertrouwen en geïnspireerd door velen.
*Victor Frankl.
BEOEFENINGEN:
1.Houding en Intentie:
-Neem je voor: ‘Wat het ook is, laat het me voelen.’
-Je leeft niet in het verleden, je verleden leeft wel in jou. Geef de hoop op een beter verleden op.
-Je leeft niet in de toekomst, je kunt wel geleefd worden door de toekomst.
-Ontvang open de cadeaus van het leven.
Hecht niet aan cadeaus die je verwacht van het leven, en blijf wel dromen.
-Realiseer je dat de automatische reflex op angst blokkeert, buiten sluit en oordeel brengt. Bewust gehanteerde en onderzochte angst brengt voorzichtigheid en bedachtzaamheid.
2.Overweeg mogelijke belemmeringen: verwachting, controle, gehechtheid, afkeer, afwezigheid, onvermogen te ontvangen…
Overweeg behulpzame factoren: vertrouwen, overgave, genieten, achterlaten, opnieuw beginnen, meebewegen, durven dromen…
3.Onderscheidend onderzoek:
-Wie of wat maakt me bang?
-Wat is de fysiek sensatie/ emotie/ gedachte daarbij?
-Is er sprake van zorgzame aandacht en voorzichtigheid (care) of van zorgelijkheid (worry)
-Is de angst reëel, of een gedachte?
-Raakt de situatie aan:
—een ervaring in het verleden,
—een overtuiging,
—familiegeschiedenis?
-Wat betekent dit onderzoek voor je respons, je handelen?
Schrijf de antwoorden op 2 en 3 voor jezelf uit.
Affirmatie ter afsluiting
‘Toen ik bang was, was ik blij dat ik durfde kijken.
Zo kon ik mezelf verzorgen en zien welke pleister ik nodig had’
Mediteer op het beeld van de boom in de storm
In de storm gaan de bladeren en takken van een boom wild heen en weer. Maar de stam is rustig, buigt wat mee en is stevig geworteld in de grond.
Deze oefening doe je bij voorkeur buiten en staand.
-Sta bewust van je voeten tot je kruin, en breng je aandacht naar je ademhaling.
-Visualiseer een boom, zo helder mogelijk. Neem daar de tijd voor.
-Als de boom helder genoeg is verplaats je je in de boom. Je stelt je voor dat je ‘samenvalt’ met de boom.
-Je gaat met je aandacht door je lijf alsof het de boom is. Je voelt de ademhaling in de stam, de verbinding met de aarde in benen en voeten als wortels, hoofd armen en handen als takken…
-Stel je open voor wat gebeurt. Misschien is eer rust en stilte, misschien is er beweging door wind of regen.
neem hier voor alle tijd.
-Op je eigen moment laat je het beeld los, en je geeft het gevoel en de ervaring een plek in je lijf.
Een plek die je altijd weer kunt opzoeken.